ستاره شناسیکهکشاننجوم

سحابی چیست و چگونه بوجود می‌آید؟

ابرهای کیهانی، تولد ستاره زایی و مرگ سحابی‌ها

سحابی‌ها زایشگاه‌های جهان هستند. آن‌ها به ستاره‌ها حیات می‌بخشند و از طرفی دیگر با مرگ یک ستاره متولد می‌شوند. سحابی‌ یا “nebulae” از لاتین کلمه‌ی ابر آمده است و سحابی‌ها عموما ابرهای عظیمی از گاز و غبارند که از عناصر بنیادی و ساده‌ای مثل هیدروژن تشکیل شده‌اند. برهمکنش بین این عناصر از یک طرف ستاره‌ها را شکل می‌دهد و از طرفی دیگر، سبب می‌شود که سحابی‌ها را در اشکال مختلفی ببینیم. مثلا شکل سحابی خرچنگ در فاصله ۶۵۰۰ سال نوری از زمین، مدیون انفجاری ابر نواختری یک ستاره است که مقدار زیادی ماده را در فضا پراکنده کرده است. در نهایت موادی که در این انفجار تولید شده‌اند، ستاره‌های نوزاد را تغذیه خواهند کرد.

سحابی‌ها چگونه و توسط چه کسی کشف شدند

قدیمی‌ترین اسناد مربوط به سحابی‌ها حدود هزار سال سن دارند. اولین مشاهده‌ی مکتوب در سال ۱۵۰ میلادی توسط بطلمیوس صورت گرفت که او در کتابش “المجسطی” آورده که متوجه حضور ۵ ستاره شده که شبیه به سحابی هستند. او همچنین متوجه‌ ناحیه‌ای پرنور میان صور فلکی خرس بزرگ (دُبّ اکبر) و برج اسد شد که با هیچ‌ یک از ستاره‌های دیگر مرتبط نبود.

در کتاب صورالکواکب، نوشته شده در سال ۹۶۴ میلادی، ستاره‌شناس ایرانی عبدالرحمان صوفی رازی اولین مشاهده از یک سحابی واقعی را انجام می‌دهد. عبدالرحمان صوفی، “ابری کوچک” در بخشی از آسمان شب که امروزه می‌دانیم محل قرارگیری کهکشان آندرومدا است، مشاهده نمود. او همچنین اجرام سحابی دیگری مثل امیکرون بادبان و کولیندر ۳۹۹ را دسته‌بندی و مکتوب کرد.

اما در قرن 17 و با پیشرفت‌های ابزار نجومی و رصدی بود که اولین بار چارلز مسیه، ستاره‌شناس فرانسوی یک سحابی سیاره‌ای را در سال ۱۷۶۴ کشف کرد.

سحابی‌های سیاره

سحابی‌های سیاره‌ای نامشان را مدیون اشتباهی هستند که زمانی در تعیین ماهیت آن‌ها رخ داده است. زمانی تصور می‌شد که این سحابی‌ها به دلیل شکل کروی شان، سیاره هستند. اشتباه تصحیح شد اما این نام برای این دسته از سحابی‌ها باقی ماند. این روزها با وجود آلودگی نوری، هنوز هم می‌توان برخی سحابی‌ها را با چشم غیرمسلح مشاهده کرد. نزدیک ترین سحابی به ما، سحابی هلیکس یا چشم خدا نام دارد که تقریبا ۷۰۰ سال نوری با ما فاصله دارد. این سحابی را می‌توان در مناطقی با آلودگی نوری پایین مشاهده کرد.

سحابی هلیکس یا چشم خدا
سحابی هلیکس یا چشم خدا

چرخه زندگی سحابی سفر بی‌پایانی از غبار ستاره‌ای به ستاره‌ها وبرعکس

تشکیل ستاره

سحابی‌ها از گاز و غبار تشکیل شده‌اند و بیشترین عناصر درون آن‌ها هیدروژن و هلیوم است. این هیدروژن و هلیوم با گذر زمان به دلیل نیروی گرانش، دور هم جمع شده و کلوخه‌هایی را تشکیل می‌دهند.

جمع شدن این کلوخه‌ها سبب می‌شود تا در نهایت گوی هایی به نام پیش ستاره شکل بگیرند.

پیش ستاره

پیش ستاره‌ها، ستاره‌هایی در دوران نوزادی هستند که با بلعیدن گاز و غبار ستاره‌ای، دائم رشد می‌کنند و بزرگتر می‌شوند. این بلعیدن تا زمانی ادامه پیدا می‌کند که پیش ستاره تبدیل به یک ستاره رشته اصلی شود. مرحله پیش ستاره بین صد هزار سال تاه ده میلیون سال طول می‌کشد.

ستاره خورشید‌گون

همان طور که از اسمش پیداست، این ستاره‌ها شبیه به خورشید هستند، گوی‌هایی که قطر آن ها تقریبا چهار میلیون کیلومتر است.در این مرحله، ستاره هنوز جزو رشته اصلی محسوب می‌شود.

ستاره پرجرم

بعضی از ستاره‌ها می‌توانند جرم بسیار زیادی داشته باشند. به عنوان مثال، ستاره R136a1 جرمی معادل 265 برابر جرم خورشید دارد و شعاع آن ۴۰ برابر شعاع خورشید است.

غول سرخ

در طول تحول ستاره‌ای، بعضی ستاره‌ها با سوزاندن هیدروژن درونشان تبدیل به غول سرخ می‌شوند. غول‌های سرخ اندازهایی بین صد تا هزار برابر اندازه خورشید دارند.

ابرغول سرخ

ستاره‌های بسیار پرجرمی هستند که اندازه آن ها تا ۱۸۰۰ برابر اندازه خورشید هم می‌رسد.

اینفوگرافیک تولد تا مرگ یک ستاره از سحابی تا تشکیل یک سحابی جدید
اینفوگرافیک تولد تا مرگ یک ستاره از سحابی تا تشکیل یک سحابی جدید

کوتوله سفید

زمانی که تمام سوخت ستاره به پایان می‌رسد، ستاره با پراکنده کردن لایه‌های بیرونی اش در فضا، از غول سرخ تبدیل به یک کوتوله سفید می‌شود. کوتوله‌های سفید اجرام داغی هستند که دمای آن‌ها حدود صد هزار درجه سلسیوس است، اما همجوشی هسته‌ای دیگر در آن‌ها اتفاق نمی‌افتد و طی میلیاردها سال سرد می‌شوند.

ابرنواختر

وقتی ستاره‌ای با حداقل هشت برابر اندازه خورشید به پایان عمرش می‌رسد، به جای تبدیل شدن به کوتوله سفید منفجر می‌شود و مقدار زیادی ماده و انرژی را در فضا آزاد می‌کند. این مواد آزاد شده، سحابی‌های جدیدی را به وجود می‌آورند.

ستاره نوترونی

باقی مانده یک انفجار ابر نواختری  که حدود 4/1 تا 3/2 برابر خورشید جرم داشته باشد تبدیل به یک ستاره نوترونی می‌شود. ستاره نوترونی جسمی بسیار چگال است که بخش زیادی از آن را نوترون‌ها تشکیل داده اند. برخی ستاره های نوترونی با سرعت زیادی دور خود می چرخند و به این ترتیب تبدیل به یک تپ اختر می‌شوند.

سیاهچاله

اگر جرم آن چه که از انفجار ابرنواختری باقی مانده از سه برابر جرم خورشید بیشتر باشد، نیروی گرانشی باعث می‌شود که این جسم روی خودش فرو بریزد و یک سیاهچاله را شکل بدهد.

سحابی کله اسبی
سحابی کله اسبی یا HorseHead

انواع سحابی

سحابی گسیلشی

در این سحابی‌ها، گاز یونیزه شده‌ای وجود دارد که پرتوهای الکترومغناطیس را تابش می‌کنند و مانند یک چراغ نئونی درخشان می‌درخشند. مثلا سحابی پنجه گربه در فاصله ۵۵۰۰ سال نوری از زمین، رنگ سرخش را مدیون اتم‌های یونیزه هیدروژن است.

سحابی بازتابی

برخلاف سحابی گسیلشی این نوع سحابی هیچ تابشی ندارد، بلکه به جای آن از نور ستاره های همسایه استفاده کرده و به خاطر بازتاب نور آن‌ها دیده می‌شود. سحابی جادوگریک مثال خوب از این مدل است.

سحابی تاریک

مانند سحابی بازتابی، سحابی تاریک هم پرتویی تولید نمی‌کند، اما برخلاف بازتابی‌ها، نور ستاره های نزدیک را هم بازتاب نمی کنند بلکه سد راہ نور می‌شوند. گرافیت و یخی که درون غبار این سحابی‌ها وجود دارد یک دلیل خوب برای تاریک بودن آن‌هاست.

باقی مانده ابرنواختر

زمانی که ستاره‌های پرجرم می‌میرند و ماده درونشان را به فضا پرتاب می‌کنند، یک سحابی زاده می‌شود. به وجود آمدن این سحابی‌ها با موج‌های پرانرژی همراه است که در فضا منتشر شده و باعث تحریک سحابی‌های دیگر برای ستاره زایی می‌شوند.

دانستنی‌ها در مورد سحابی

  • سحابی رتیل با گستردگی بیش از ۱۸۰۰ سال نوری گسترده ترین سحابی
  • سحابی بومرنگ با دمای منفی ۲۷۲ درجه سانتیگراد(۱کلوین) سردترین سحابی
  • سحابی جبار باقدر ۴ درخشان ترین سحابی
  • سحابی هلیکس با فاصله ۷۰۰ سال نوری نزدیکترین سحابی
  • NGC3293 باگستردگی سال نوری کوچکترین سحابی 
منبع
مجله دانستنی‌ها 265

10 دیدگاه

  1. تصاویر سحابی‌ها بسیار زیبا هستند البته هنگامی که این تصاویر پردازش می‌شود معمولاً رنگ آبی آن بیشتر مشخص می‌شود، اما در سحابی‌های بزرگ رنگ‌های قرمز، نارنجی، سبز و زرد نیز در کنار آبی و بنفش قابل مشاهده شده است که جلوه بسیار زیبایی را در آسمان شب نمایان می‌کند.

    1. برخی از سحابی‌ها آنقدر روشن هستند که با چشم غیر مسلح هم دیده می‌شوند. سحابی شکارچی یکی از این سحابی‌ها است که بین ستارگان شمشیر صورت فلکی شکارچی قرار دارد. بسیاری دیگر از سحابی‌ها از طریق تلسکوپ‌ها قابل مشاهده‌اند و بسته به تعداد ستارگان در اطراف آن‌ها برای روشن شدن ابرهای گرد و غبار که سحابی‌ها را تشکیل می‌دهند، روشن و قابل مشاهده هستند. با این حال اغلب تمایز بین خوشه‌های ستاره‌ای، کهکشان‌ها و سحابی‌ها به دلیل ترکیب مشابه آن‌ها دشوار است.

  2. چجوری گازها یه جا جذب میشن و تبدیل به سیاره یا ستاره فشرده میشن؟! راز تولد ستاره ها و سیاره ها و بزرگی و کوچکی شان چیست؟؟؟

    1. این گازها ترکیبی از عناصر هیدروژن هلیوم و … هستند بدلیل فشردگی و دمای بالا در نقاطی از این گازها همجوشی هسته ای بوجود و ستاره متولد میشه و اگر تراکم گازها قدری کمتر باشه و فشار در اون حدی نباشه که همجوشی هسته ای بوجود بیاد سیارات گازی ایجاد میشه و این سیارات بدلیل جرم بالای ستارگان پیرامون و جاذبه شون به سمت ستاره مربوطه جذب شده و به دورش گردش میکنن و بمرور این سیارات گازی داغ و فشرده به مواد مذاب داغ و سنگی تبدیل میشن

  3. این گازو غبار چجوری متمرکز میشن و ستارگان رو بوجود میارن؟چه نیرویی اونارو ی جا جمع میکنه و این نیرو چجوری پدید میاد؟؟!

    1. سحابی ابر عظیمی از گرد و غبار و گاز هیدروژن وهلیومه. ستاره‌ها درون سحابی‌هایی موسوم به ابرهای مولکولی متولد میشن. گرانش باعث میشه گاز و غبار در کنار هم جمع بشن و با گذشت زمان توده هایی از گاز و عبار به وجود میاد و آنقدر متراکمه که دمای بسیار بسیار زیادی داره و باعث شکل گرفتن همجوشی هسته ای میشه و در این زمان یک پیش ستاره به وجود میاد و طی گذشت زمان به یک ستاره ی کامل تبدیل میشه

  4. چندوقت پیش تو اینترنت میخوندم، یه لکه کوچیکی از سحابی رو نشون میداد، میگفت این لکه کوچیک بیشتر از صد میلیارد کیلومتر مکعب وسعت داره! جالبه که باید زوم کنید تا اون لکه دیده بشه!

  5. من متوجه نمیشم مگه ستاره ها از کار و غبار درست شدند که شما میگید سحابی ها باعث بوجود اومدن ستاره ها میشن هرکسی می‌دونه لطفا منو راهنمایی کنه ممنون میشم من فکر میکردم ستاره ها مثل سیارات جامد هستند

  6. وقتی که آدم بزرگی حیرت‌انگیز جهان آفرینش رو میبینه اونوقت پی می‌بره که جنگها و درگیریهای میان سیاستمداران و مهم‌تر جنگها و کشتار بین ادیان گوناگون چقدر پوچ و احمقانه هست واقعاً سیاستمداران و رهبران دینی و مذهبی هیچگاه به این تصاویر و مقالات نگاه نکردن

  7. هر روز میگذره چیزهای جدیدی از کیهان میبینیم و هر روز متوجه میشیم کوچکترو حقیرتریم به شخصه از وقتی در مورد کیهان و عظمتش مطالعه میکنم صبورتر شدم و مهربونتر😍😍😍😍😍

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا