اولین سیستم متمرکز جاسوسی و اطلاعاتی جهان

اگر چه کوروش یکی از بنیان گذاران نوین صنعت کسب اطلاعات نظامی، سیاسی و اجتماعی بود، اما شاید بتوانیم با قدرت و اطمینان او را اولین نفر هم بدانیم؛ چراکه تا قبل از زمان کوروش کبیر هیچ قدرتی نتوانسته بود سازمانی به این شکل و ابعاد جمع آوری کند. در اولین تشکل قدرت ها در سده های قبل از کوروش، یقینا پادشاهان، حاکمان و قدرتمندان، جاسوسانی را نزد خود پرورش داده و نگه داشته اند.

اما قطع سیستم نوین کوروش منحصر به فرد جلوه می‌کند و با این توصیف و با در نظر گرفتن تحقیقات انجام شده، کوروش را باید اولین سازمان دهنده سیستم‌های مدرن و کسب خبر قلمداد نمود. برای مطالعه و شناخت بهتر تاریخچه جاسوسی می توانید مقاله تاریخچه جاسوسی را مطالعه کنید.

به احساس نیازی که این پادشاه برای کسب قدرت و تحکیم پایه‌های حکومت خود و گسترش محدوده فرمانروایی خویش می‌کرد و با توجه به این موضوع که کوروش کبیر بنیان گذار حکومت مدرن در پانصد سال قبل از میلاد مسیح بود، زیرا در اختیار داشتن یک سرویس مطمئن برای با خبر کردن خودش را به خوبی احساس نموده و برای رسیدن به این حق تلاش داشته است.

موضوعی که شاید گذشتگان قادر به درک آن نبوده‌اند و اگر هم به این موضوع توجه داشته به اندازه کوروش برای اجرای آن همت بکار نبردند.

سیستم اطلاعاتی کوروش، اولین سیستم متمرکز جاسوسی

کوروش اولین سیستم متمرکز و نوین سرویس‌های اطلاعاتی کار آمد در جهان را بنیان نهاد. سیستم اطلاعاتی او شامل هفت راه مختلف بود که شاید بتوان گفت شامل هفت اداره کل یا هفت روش بود که در مجموع می‌توانست اطلاعات کامل، مفید و صحیح و جامعی را از وضع مملکت پارس و خارج از حدود و مرزهای کشور پهناور ایران در اختیارش بگذارد. سه روش اول که وسیع‌تر و گسترده‌تر از بقیه راه‌ها بود مربوط به سیستم امنیت داخلی می‌شد.

سیستم برید تندرو

این روش در زمان داریوش تکمیل و معروف شد. اما در واقع توسط کوروش بنیان گذاشته شد. سیستم به ظاهر ساده‌ای که به طور روزانه و مرتب باعث رد و بدل شدن اطلاعات و دستورات می‌شد. در این روش که به وسیله اسبان تندرو و سوارکاران ماهر و مورد اعتماد تشکیل شده بود، شبکه‌های فعال، زنده و پایداری بنیان گذارده شد که هم اکنون هم سر در اداره نیویورک و از قول داریوش نوشته شده است.

آن‌ها در بین راه با اسبان و سواران تازه نفس اخبار و پیام‌ها را دست به دست کرده و با آخرین سرعتی که در آن زمان قابل تصور بود خود را به پایتخت و به نزد فرمانروای مقتدر خویش می‌رساندند.

در این روش از نواحی مختلف کشور پهناور ایران باستان، کسب خبر می‌گردید و در صورت لزوم فرمان‌هایی برای حاکمان آن نواحی ابلاغ می‌گردید. البته چون این روش، شناخته شده بود در بسیاری از موارد فرمانروایان از اخبار ارسالی مطلع بوده و در واقع آن‌ها  به طور رسمی بسیاری از خبرها را برای پادشاه می‌فرستاند. می‌توان گفت این روش بیشتر برای مراسلات حکومتی مورد استفاده قرار می‌گرفت و البته کاربردهای خبری دیگری نیز داشت.

با توجه به سرعت عمل این روش، پادشاه می‌توانست از قدرت تصمیم‌گیری سریعی برخوردار باشد که می‌توانست درثبات حکومت بسیار تعیین کننده و مفید فایده باشد. روش برید یک طرح جدید، جامع و کامل به شمار می‌آمد که می‌توانست به طور چند منظوره مورد استفاده قرار گیرد.

استفاده از بازرسان

بعضی از مردم بعضا از راه های بسیار دور به نزد کوروش می‌آمدند و مشکلات خود را اعم از بیماری، خشکسالی، سیل، راهزنان، فقر، شکوه و شکایت از حاکمان محلی و بسیاری از موارد دیگر نزد پادشاه مطرح می‌کردند. برای پادشاه عادلی چون کوروش سخت و دشوار بود که بتواند به مردمی که با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم می‌کنند و فاصله بسیار زیادی با مرکز حکومت دارند به درستی حکم براند.

او نمی‌توانست بسیاری از مسائل و مشکلات دور را از هم تشخیص دهد و راه حل مناسبی بیابد. بر این اساس می‌بایست با دیدی دوربینانه، نظارت کافی بر تمامی سرزمین تحت حکمرانی خود را داشته باشد.

او ابتدا مهندسان، پزشکان، سیاستمداران و افراد برجسته دیگر را برای هماهنگی امور و کمک به ارتقای سطح زندگی و رسیدگی به مسائل و مشکلات مردم آن سرزمین‌ها به سراسر ایران بزرگ گسیل می داشت. بدین صورت که کوروش هر چند وقت یک بار و در بعضی مواردی که احساس نیاز می کرد افراد مورد اعتمادی را به عنوان بازرس به سراسر کشور می فرستاد. آن‌ها  می توانستند از اوضاع کسب خبر نمایند و در بعضی موارد تحقیقاتی انجام دهند و در صورت احتیاج اخبار را با پیک تندرو به مرکز حکومت بفرستند.

بازرسان اختیار داشتند در بعضی موارد به رتق و فتق امور بپردازند ولی تا دستور نداشتند نمی‌توانستند در کار حکومت محلی دخالت مستقیم نمایند اما به دلیل اعتمادی که پادشاه به آن‌ها  داشت حکام محلی به دیده احترام به آن‌ها می‌نگریستند. احترامی که نمی‌توانست معمولا خالی از ترس باشد.

این روش مردم را در رسیدن به حکومت شان یاری می‌داد، پادشاه را از اوضاع مملکت مطلع‌تر می‌ساخت و حاکمان محلی را به نزدیکی به عدالت ترغیب می‌کرد. بازرسان تمام اطلاعات و اخباری را که کوروش به آن نیاز داشت در اختیارش می‌گذاشتند و شکایاتی را که از نزد مردم مستقیم به کوروش یا بازرسان می‌رسید رسیدگی می‌کردند.

با این روش، مردم و حکومت به یکدیگر نزدیک‌تر شده و متخلفان به سزای اعمالشان می‌رسیدند. با این وصف در دل مردم رضایت به حکومت بیشتر و به طور عموم نارضایتی کم می‌شد و میل به شورش و جدائی طلبی به شدت کاهش می‌یافت و عدالت بیشتر تحقق پیدا می‌کرد. این روند تأثیر بسیار زیادی در محبوبیت کوروش و حکومتش و دوام و قوام فرمانروایش داشت و این نوع از حکومت تا سال‌های دوری اثرات خود را حفظ کرد‌.

استفاده از جاسوسان

در روش اول حاکمان اطلاعات و اخبار را رسما گزارش می‌کردند در روش دوم بازرسان در مواردی به طور علنی و در مواردی نیمه علنی به جمع آوری اطلاعات می‌پرداختند و موارد کمی پیش می‌آمد که اطلاعات مخفیانه گزارش می‌شد؛ چرا که آن‌ها به طور رسمی وارد می‌شدند و فرستاده پادشاه بودند.

روش سوم که محرمانه انجام می‌شد توسط افرادی اعمال می‌شد که چشم و گوش پادشاه خوانده می‌شدند و در واقع ماموران اطلاعاتی حرفه‌ای بودند. این اصطلاح به افرادی اطلاق می‌شد که به عنوان چشمان و گوش‌های پادشاه اوضاع ظاهری و باطنی مملکت را دیده و با کمال دقت و موشکافانه به سمع و نظر کوروش می‌رسانیدند و او را در جریان کامل اتفاق قرار می‌دادند.

این افراد به طور کاملا مخفیانه به این کار مبادرت می‌وزیدند. اما در مواردی هم مردم از حضور آن‌ها  مطلع می‌شدند و بعضی از آن‌ها را می‌شناختند. آن‌ها هر خبر و اطلاعاتی را که می‌توانستند برای پادشاه مهم و جالب تلقی شود شامل وضع زندگی مردم، کسب اخبار نارضایتی‌های عمومی، نوع و سیستم حکومت حاکمان محلی، وضع داخلی قبایل، اوضاع و احوال تجارت، وضع کشاورزی، دامداری، کشف شبکه های خرابکاری، براندازی و جدائی طلبی و بسیاری از موارد دیگر را به دست آورده و به عرض پادشاه می رسانیدند.

کوروش طوری رفتار می‌کرد که اگر مطلب مهمی پیش می‌آمد خود شخصا رسیدگی کرده و در صورت لزوم به آن منطقه سفر می‌کرد و از نزدیک با مشکلات مردم و اوضاع منطقه آشنا می‌شد. چشمان و گوش‌های پادشاه، جاسوسان حرفه‌ای بودند که صرفا برای این منظور انتخاب و تربیت می‌شدند.

با توجه به روش کوروش به نظر می‌رسید آن‌ها در یک روند منظم، اطلاعات سالمی را در اختیار پادشاه قرار می‌دادند، اطلاعاتی که محرمانه تلقی می‌شد و می‌توانست برای جان آن‌ها گران تمام شود. آن‌ها جاسوسان ویژه پادشاه بودند که می‌بایست مثلا از غرور بی جا، تکبر و ظلم فرمانروایان منطقه‌ای و از فساد حاکم بر دستگاه حکومت آن‌ها پرده بردارند و پادشاه را مطلع نمایند.

یکی از دلائل موفقیت کوروش در سازماندهی سازمان اطلاعاتی نظام پادشاهی استفاده از دوستی و ایجاد صمیمیت در کسب خبر بود. کوروش از راه ظلم و اجبار، دست به جمع آوری اطلاعات نمی‌زد، روشی که همیشه می‌توان امید داشت که اثر مثبت خود را داشته باشد. در این صورت معمولا اطلاعات سالم و مفیدی به دست می‌آید و با توجه به انگیزه ایدئولوژیک برای کسب خبر می‌توان این امید را داشت که مردم هم در این راستا گام بردند.

استفاده مناسب و سازمان یافته از اطلاعات بازرگانان و جهانگردان

کوروش در بعضی موارد از جاسوسانی استفاده می‌کرد که امروزه به آن مأمور ناخواسته می‌گویند. به طور مثال از بازرگانانی که از غزه و صور برای تجارت به داخل سرزمین‌های ایران می‌آمدند به طور دقیق کسب خبر می‌کردند و از این طریق سؤالات و مسائل زیادی را جستجو می‌نمودند و اطلاعات مناسبی را کسب می کردند.

آن‌ها  با توجه به شناخت کافی از اوضاع و احوال آن مناطق و برای جلب رضایت پادشاه، اطلاعات زیادی را در اختیار او قرار داده و در بسیاری از موارد، بازرگانان از مقصد و نیت شاه اطلاعی نداشتند.

در بعضی موارد، اطلاعاتی را که شاه مایل بود و به آن‌ها می‌گفت به طرف مقابل رد می‌کردند در این صورت به مأموران ناخواسته تبدیل می‌شدند که البته بسیاری از این اخبار ممکن بود غیر محرمانه باشد و شاید هر بیننده‌ای که از آن سرزمین‌ها می‌آمد می‌توانست دارای آن اطلاعات باشد.

اما برای کوروش، داشتن این خبرها و اطلاعات دارای ارزش حیاتی بود. ارزش اطلاعات تاجران از این جهت بیشتر نمود پیدا می‌کرد که آن‌ها بیشتر از مناطقی رفت و آمد داشتند که از نظر آبادانی و اقتصادی دارای رونق فراوان بود و جهت زیادی را شامل می‌گشت و برای کشور مورد نظر ارزش راهبردی داشت.

آن مناطق قطب کشورها محسوب می‌شد و وجود افرادی که با دقت، تغییرات آن مناطق را زیر نظر داشته باشند و با هدف و دید اقتصادی و مالی به آن مناطق می‌نگریستند قطعا دارای اطلاعات مناسبی بودند. آن‌ها در بسیاری از موارد علاقمند بودند اطلاعات کاملی را در اختیار پادشاه قرار دهند و به دلیل منش کوروش که علاقه به چابلوسی نداشت مایل بودند این گونه اطلاعات کاملا منطقی و واقعی باشد.

با روش حکیمانه کوروش علاوه بر به دست آوردن اطلاعات لازم از کشورها و سرزمین‌های بیگانه می توان گفت به گونه ای از گفتگوی فرهنگ‌ها هم بیش آمد و تبادل افکار و عقاید فرهنگی بوجود می‌آمد و این موضوع دور از ذهن نیست که کوروش بنیانگذار گفتگوی تمدن ها در تاریخ بوده است.

کوروش علاوه بر جاسوسان حرفه‌ای خود از این سامانه بهره کافی می‌برد و کسب اخبار و اطلاعات خود را وسیع‌تر و بسیط‌تر کرده بود و با توجه به دوری آن سرزمین‌ها از دسترسی جاسوسان ایرانی، ارزش این سازماندهی، حیاتی‌تر جلوه می‌کرد .

رخنه و نفوذ در سیستم‌های تصمیم گیرنده دولت متخاصم

شخصی معروف و از فرماندهان سپاهیان کوروش به نام «آراسپ» از طرف کوروش مسئول نگهداری زنی اهل شوش بنام پانته آ بود. این زن بنا به قول تاریخ بسیار زیبا و فاخر جلوه می‌کرد.

آراسپ مأمور نگهداری این زن بود تا همسرش باز گردد اما از قضا آراسپ عاشق این زن می‌گردد و از او تقاضای نامشروعی می کند وقتی با مخالفت پانته آ مواجه شد به جبر متوسل می گردد اما پانته آ شخصی را به نزد کوروش می فرستند تا او را از شرح ماوقع مطلع سازد. کوروش برای او پیغام فرستاد که تو بودی که می گفتی عشق و علاقه به کسی جزء با خواست انسان نمی‌آید.

آراسپ از کرده خود پشیمان شده و غرق در غم و اندوه می‌شود. او به کوروش می‌گوید از وقتی مردم فهمیده اند که از دست من ناراحت هستی همه مرا مسخره می‌کنند و باعث شرمساری من شده است .

کوروش به او پاسخ می‌دهد این وضع جهت کاری که برایت در نظر دارم بهتر است باید به سمت دشمن بروی و مانند کسی رفتار کنی که فکر کنند دشمن من گشته‌ای و تمام اطلاعات از احوال دشمن و گفته‌های آن‌ها را به دست آوری. تا می‌توانی بیشتر نزد آن‌ها بمان و زمانی برگرد که دشمن خیلی به ما نزدیک شده است.

برای این که بتوانی اسرار آن‌ها را به دست آوری می‌توانی نقشه ما را به آن‌ها  اطلاع دهی و همه چیز را کلی بگو تا هر کدام از دشمنان (کوروش در آن واحد با چند دشمن آماده جنگ بود) فکر کنند ابتدا مملکت آن‌ها مورد هجوم قرار می‌گیرد تا قوایشان در یک جا متمرکز نباشد . آراسپ گفت چنین کنم و در مقابل بخشش تو از هیچ کاری دریغ نخواهم کرد.

پانته آ وقتی از فرار آراسپ به سوی دشمن آگاهی یافت به کوروش گفت حال که آراسپ رفته غمگین مباش اجازه بده تا به دنبال شوهرم بروم تا از آراسپ بیشتر به تو خدمت نماید.

کوروش با این ترفند نه تنها یک پوشش ایمن برای آراسپ ایجاد کرد بلکه در عین بخشش خطای او یک عنصر کاملا وفادار و مورد اعتماد را به سوی دشمن روانه ساخت در حالی که او را کاملا آموزش و توجیه کرده بود که چگونه به جمع آوری اطلاعات پرداخته و نقشه‌های دشمن را خنثی سازد؛ چرا که با اجرای این طرح، دشمنان را از یکدیگر دور ساخته و از تمرکز قوای آن‌ها جلوگیری به عمل خواهد آورد.

آراسپ وقتی با لشکر دشمن به نزدیک پارس رسید از آن‌ها جدا شد و به سرعت به سمت کوروش روانه گردید. سربازان کوروش آماده مقابله با او شدند که به دستور کوروش او را رها ساخته و متوجه مأموریت او شدند.

وقتی آراسپ بازگشت پادشاه به او گفت حالا هر چه میدانی از آن‌ها بگو؛ زیرا اگر قوای دشمن را بیشتر تصور می‌کنیم، بدانیم کمترند بهتر از آن است که عکس آن باشد. آراسپ گفت: من هر چه توانم بود به کار بردم تا اطلاعات کامل تری جمع آوری نمایم. من می‌دانم جنگ را می‌خواهند چگونه و با چه روشی شروع نمایند، زیرا در صف آرائی آن‌ها هم بوده‌ام. کوروش اول پرسید که بگو تعداد نفرات آن‌ها چقدر است؟ کوروش جاسوسان دیگری را هم به عنوان غلام به سوی دشمن روانه ساخته بود.

استفاده از غلامان، خدمتکاران و سفرای کشورهای خارجی

با گذشت زمان، غلامان وخدمتکاران به جاسوسان کارآمدی تبدیل می‌شدند. آن‌ها اطلاعات علنی را با پوشش کار خدمتکاری به دست می‌آوردند. این روش و سازمان بسیار کارآمد بود؛ چرا که معمولا غلام‌ها هم به نزد افراد سرشناس می‌رفتند و برای آن‌ها و در مناطق پرتردد و مهم و نزدیک به پادگان‌ها  و مراکز قدرت به انجام وظیفه می پرداختند.

آن‌ها  با پوشش و روشی مخفیانه که هیچ کس به آن‌ها  مشکوک نمی‌شد در راه اهداف تعالی کوروش پادشاه بزرگ پارس گام برمی‌داشتند و به وظیفه خود کاملا آگاهانه و از روی علاقه تسلط داشتند. البته آن‌ها دسترسی به اطلاعات سری نداشته و فقط اخبار عمومی را جمع آوری می‌کردند تا پادشاه با جمع‌آوری این اخبار به اطلاعات مورد نیاز خود دست می‌یافت.

از طرفی او به سفرای هند مأموریت جمع‌آوری اطلاعات و اخبار را داده بود. او می‌گفت شما به عنوان سفیر هند در بعضی موارد پیمان‌هایی را می‌بندید، می‌توانید اخبار و اطلاعات لازم را برای من آورده که جاسوسان من نمی‌توانند کار زیادی انجام دهند و از این جهت می توانید بفهمید دشمن مشغول چه کارهائی و بنا کردن چه استحکاماتی می‌باشد.

این روش بسیار مدرن جاسوسی که در جنگ‌های جهانی به اوج کار آرائی خود رسیده بودند و کشورهای درگیر در جنگ از کشور ثالثی برای جمع آوری اخبار و اطلاعات مورد نیاز خود در دل خاک دشمن استفاده می‌کردند.

کوروش با این روش نه تنها اطلاعات مورد نیاز خود را جمع‌آوری می‌کرد بلکه با پوشش کامل این کار را انجام می‌داد.

سیستم اطلاعات و امنیت کوروش، نخستین  سیستم امینتی تاریخ

کوروش پادشاه بزرگ فارس از درایت فوق‌العاده‌ای برخوردار بود که از سیستم قوی و مدرن اطلاعاتی او می‌توان به این درایت وقوف یافت.

کوروش اشخاصی را به مشاغل اداری می‌گماشت. مانند تحصیل‌دار مالیات‌ها، متصدیان خرج، متصدیان کارهای عمومی، خزانه داران، ناظرین آذوقه عمومی و حتی اسبان و سگان را هم به دست اشخاصی می‌سپرد که می‌توانستند این حیوانات را برای خدمت حاضر کنند.

او به این نتیجه رسید که اگر به جزئیات یک کار تنها بپردازد فراغت برای سایر کارها باقی نمی‌ماند از این رو سلسله مراتب را پایه گذاری کرد تا یک رئیس کل فقط به چند نفر فرمانده سپاه ده هزار نفری فرمان براند. او جدا سعی می‌کرد مردم نسبت به یکدیگر با عدالت برخورد کنند.

جانشین کوروش، داریوش کبیر هم راه او را ادامه داد و سیستم برید را گسترش بخشید و تقویت و تحکیم داد و ادامه امور را به دست گرفت و کارهای کوروش را ادامه داد و قدرت مدیریت خود را به تمام جهانیان مخصوصا با آن وصیت جالب توجهش نشان داد. داریوش دو اداره از هفت اداره کوروش را تقویت و تحکیم بخشید، چرا که سایر ادارات به ابتکار شخصی کوروش اداره می‌گشت و سازمان ویژه‌ای در حد سیستم‌های اداری نداشت یا کمتر از رسته اداری در آن استفاده می‌شد.

داریوش سیستم برید را بسیار تقویت کرد به طوری که جهانیان این سیستم را به نام داریوش می‌شناسند. در واقع مبتکر تشکیل اداره پست را براساس این سیستم داریوش می‌دانند. همچنین این پادشاه سازمان چشم و گوش پادشاه را بسیار وسعت بخشید و به وسیله آن تمام شورش‌ها را تحت کنترل خود در آورد.

اسپزگان و گاوشان نام سیستم مخفی داریوش بود که اسپزگان؛ یعنی آنان که دزدانه و مخفیانه می‌نگرند و می‌بینند. گاوشگان به معنی آنان که دزدانه گوش می‌دهند و استراق سمع می‌کنند. سازمانی که اسمش، مردم و حتی روسای ولایات و ایالات را به وحشت می‌انداخت و با شنیدن آن خود و رفتار خود را اصلاح می‌کردند و آماده دوری از کژی‌ها و کاستی‌ها می‌شدند.

اسپزگان و گاوشگان رعب و وحشتی در دل خطاکاران می‌انداخت و آن‌ها را وادار به تغییر در روش‌های خود می‌کردند. این سیستم را می‌توان به نوعی اولین سیستم حرفه‌ای جاسوسی و ضد جاسوسی جهان نامید که به برکت وجود سیستم‌های اطلاعاتی و ضد اطلاعاتی کوروش تکمیل گشت و اگر داریوش را هم اولین بنیان گذار سیستم‌های نوین جاسوسی و ضد جاسوسی بنامیم بیراهه نگفته‌ایم.